Tương truyền khi xưa, vua Gia Long bị Huệ vây đánh, thua chạy vào núi rừng Quảng Nam lánh nạn, trong lúc lương thực đã cạn kiệt, người đói lả thì vô tình gặp phải một rừng cây trái lạ. Vua ăn thử thì thấy rất ngon liền đặt tên là trái nam trân (trái quý ở phương Nam), nhờ số bòn bon ăn cứu đói mà nhóm quân sĩ phò vua mới cầm cự được.
Dẹp xong giặc Bình, Huệ khi lên ngôi vua lấy niên hiệu Gia Long, Để ghi công cho cây cứu mạng này, nhà vua đã khắc chạm hình trái bòn bon vào Nhân đỉnh, tức đỉnh thứ nhì của Cửu Đỉnh ở sân Thế Miếu trong Hoàng thành Huế, đặt tên cho trái loòng boong (bòn bon) là Nam Trân, có nghĩa là ngọc quý ở phương nam. Loòng boong còn có tên gọi khác: phụng quân mộc (cây gặp vua).
Triều Minh Mạng quy định mỗi kỳ trái chín phải tiến vua, ban hành quy chế riêng đối với các khu rừng loòng boong và đặt chức Quản Nam Trân để quản lý vườn cây trái thiên nhiên này, có quyền huy động dân đinh ba xã: Tân Đợi, Hội Khách, Hữu Trinh (thuộc địa bàn phía tây huyện Đại Lộc ngày nay) canh giữ vườn trái. Không dừng ở đấy, khi tổ chức đúc bộ Cửu đỉnh “để tỏ ra ngôi vị đã đúng, danh mệnh đã trụ lại.., để tỏ ý mong rằng muôn năm bền vững, đời truyền đời sau”, vua Minh Mạng cho khắc hình tượng cây Nam Trân ở tầng trên của Nhân đỉnh (đỉnh này nằm hàng thứ nhất bên trái tại sân chầu Thế Tổ Miếu trong Đại Nội Huế, tượng trưng cho lòng nhân ái).
Bòn bon sau đó được dùng để tiến vua mỗi khi đến mùa. Nhà Minh Mạng khi đó quy định mỗi mùa bòn bon phải tiến công 6 giỏ và có quy chế riêng đối với các khu rừng có quả này. Thậm chí trước năm 1854, triều đình còn có đặt quan trông coi việc thu hoạch bòn bon ở thượng nguồn sông Ô Gia, tỉnh Quảng Nam để tiến kinh.
Bòn bon thường ra hoa vào tháng 4, tháng 5 âm lịch hằng năm, hoa có màu trắng dài, kết thành từng chuỗi nhỏ li ti mà cứng cỏi. Đến chừng tháng 7 thì bòn bon kết quả, đến tận tháng 9, tháng 10 thì chín vàng, có thể thu hoạch. Cây bòn bon trồng rất dể, ít tốn công và chi phí chăm sóc, dể thích nghi nhưng đến mùa thu hoạch thì lợi nhuận đem lại rất lớn cho người nông dân.
Theo kinh nghiệm của người dân địa phương, bòn bon càng cuối mùa thì càng ngọt, càng ngon, nên khi ăn thì chọn quả lớn vừa, vỏ hơi đen sẽ ít hạt và ngọt hơn. Đây cũng là loại quả mang lại nhiều giá trị kinh tế cho người dân ở đây.
Thưởng thức bòn bon phải rành từ cách bóc vỏ, người sành ăn sẽ bóc từ phía dưới bóc lên, vỏ sẽ không bị xơ mà xoè ra như đóa hoa vàng. Sau đó nếm dần từng múi, không ăn hạt vì có vị đắng. Ngậm múi bòn bon nghe vị ngòn ngọt, chua chua thanh thanh thấm dần vào lưỡi, mê hoặc bởi vị ngon hiếm có của bòn bon. Điều lạ kì là loại trái cây này có thể ăn bất cứ lúc đói hay no, cũng không sợ xót hay nặng bụng.
Trái bòn bon nhìn hao hao giống quả dâu đất, khi chín sẽ có màu vàng nhạt như mỡ gà, trông rất đẹp mắt. Mùa bòn bon chín rộ, những chùm bòn bon nặng trĩu, mọc dày từ thân đến ngọn, trái trĩu nặng trên cành xen lẫn lá xanh, sẽ khiến cho du khách tới thăm ngỡ ngàng và thèm thuồng.
Ngày nay, ta có thể thấy được các loại trái cây nhập ngoại xuất hiện khắp nơi trong siêu thị như bòn bon Thái với giá trung bình từ 60.000 – 80.000 VNĐ/kg trong khi bòn bon Quảng giá rẻ hơn, giao động từ 25.000 – 40.000 VNĐ/kg.
Bòn bon xứ Quảng không ngọt như bòn bon Thái, quả nhỏ nhưng rất thơm, có vị chua thanh đặc trưng, nên khi ăn sẽ có cảm giác gây nghiện muốn ăn hoài chứ không mau ngán. Thậm chí hàm lượng vitamin C của bòn bon Quảng còn cao hơn cả bòn bon Thái.
|
| Hình tượng cây Nam Trân được khắc ở tầng trên của Nhân đỉnh |
Triều Minh Mạng quy định mỗi kỳ trái chín phải tiến vua, ban hành quy chế riêng đối với các khu rừng loòng boong và đặt chức Quản Nam Trân để quản lý vườn cây trái thiên nhiên này, có quyền huy động dân đinh ba xã: Tân Đợi, Hội Khách, Hữu Trinh (thuộc địa bàn phía tây huyện Đại Lộc ngày nay) canh giữ vườn trái. Không dừng ở đấy, khi tổ chức đúc bộ Cửu đỉnh “để tỏ ra ngôi vị đã đúng, danh mệnh đã trụ lại.., để tỏ ý mong rằng muôn năm bền vững, đời truyền đời sau”, vua Minh Mạng cho khắc hình tượng cây Nam Trân ở tầng trên của Nhân đỉnh (đỉnh này nằm hàng thứ nhất bên trái tại sân chầu Thế Tổ Miếu trong Đại Nội Huế, tượng trưng cho lòng nhân ái).
Bòn bon sau đó được dùng để tiến vua mỗi khi đến mùa. Nhà Minh Mạng khi đó quy định mỗi mùa bòn bon phải tiến công 6 giỏ và có quy chế riêng đối với các khu rừng có quả này. Thậm chí trước năm 1854, triều đình còn có đặt quan trông coi việc thu hoạch bòn bon ở thượng nguồn sông Ô Gia, tỉnh Quảng Nam để tiến kinh.
Bòn bon thường ra hoa vào tháng 4, tháng 5 âm lịch hằng năm, hoa có màu trắng dài, kết thành từng chuỗi nhỏ li ti mà cứng cỏi. Đến chừng tháng 7 thì bòn bon kết quả, đến tận tháng 9, tháng 10 thì chín vàng, có thể thu hoạch. Cây bòn bon trồng rất dể, ít tốn công và chi phí chăm sóc, dể thích nghi nhưng đến mùa thu hoạch thì lợi nhuận đem lại rất lớn cho người nông dân.
Theo kinh nghiệm của người dân địa phương, bòn bon càng cuối mùa thì càng ngọt, càng ngon, nên khi ăn thì chọn quả lớn vừa, vỏ hơi đen sẽ ít hạt và ngọt hơn. Đây cũng là loại quả mang lại nhiều giá trị kinh tế cho người dân ở đây.
Thưởng thức bòn bon phải rành từ cách bóc vỏ, người sành ăn sẽ bóc từ phía dưới bóc lên, vỏ sẽ không bị xơ mà xoè ra như đóa hoa vàng. Sau đó nếm dần từng múi, không ăn hạt vì có vị đắng. Ngậm múi bòn bon nghe vị ngòn ngọt, chua chua thanh thanh thấm dần vào lưỡi, mê hoặc bởi vị ngon hiếm có của bòn bon. Điều lạ kì là loại trái cây này có thể ăn bất cứ lúc đói hay no, cũng không sợ xót hay nặng bụng.
Trái bòn bon nhìn hao hao giống quả dâu đất, khi chín sẽ có màu vàng nhạt như mỡ gà, trông rất đẹp mắt. Mùa bòn bon chín rộ, những chùm bòn bon nặng trĩu, mọc dày từ thân đến ngọn, trái trĩu nặng trên cành xen lẫn lá xanh, sẽ khiến cho du khách tới thăm ngỡ ngàng và thèm thuồng.
Ngày nay, ta có thể thấy được các loại trái cây nhập ngoại xuất hiện khắp nơi trong siêu thị như bòn bon Thái với giá trung bình từ 60.000 – 80.000 VNĐ/kg trong khi bòn bon Quảng giá rẻ hơn, giao động từ 25.000 – 40.000 VNĐ/kg.
Bòn bon xứ Quảng không ngọt như bòn bon Thái, quả nhỏ nhưng rất thơm, có vị chua thanh đặc trưng, nên khi ăn sẽ có cảm giác gây nghiện muốn ăn hoài chứ không mau ngán. Thậm chí hàm lượng vitamin C của bòn bon Quảng còn cao hơn cả bòn bon Thái.
